مشاوره روانشناسي

خانواده ها برای کودکان خود حس تعلق و هویت ویژه ای را فراهم می آورند. محیط خانواده با فراهم آوردن روابط نزدیک، مهارتهای فرزند پروری قوی، ارتباط مناسب و مدل سازی رفتار های مثبت، می تواند منبع قوی برای حمایت از کودکان در حال تحول باشد. از سوی دیگر، این محیط می تواند محیطی مشکل ساز نیز برای اعضای آن باشد. این امر زمانی اتفاق می افتدکه حمایت های موجوددر این محیط دچار کاستی باشد. روابط خانوادگی به طور کلی اثر عمیق و بادوامی در برقراری رفتارهای کودک و ایجاد آرامش درونی، حرمت خود و به دنبال آن بر سلامت روانی، جسمانی، و اجتماعی کودک دارد. شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می دهد روابط نزدیک والد – فرزند، فرزند پروری خوب و فعالیتهای خانوادگی با کیفیت بر تحول و سلامت فرزند اثرات مثبت دارد. 

روابط والدین و فرزندان، نظام و شبکه ای در هم پیچیده است که در اثر کنش متقابل شکل می گیرد. این نظام با نظام های گسترده تر مثل محله؛ جامعه و کشور در ارتباط است و به صورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق روش های تربیتی روی فرزندان تاثیر می گذارد. در این میان تاثیر خانواده، بر فرایند رشد بسیار بارز می باشد. جو حاکم بر خانواده و رفتار والدین در چگونگی احساس فرد از خود و توانایی هایش موثر است. 

در واقع فرزند پروری کار ساده ای نیست. این فرایند مستلزم تلاش و پشتکار، صرف وقت، شکیبایی، آمادگی مداوم برای پذیرش خطا و تعدیل رفتار تربیتی، باز بودن در برابر تجارب حاصل از نتایج و پیامدهای شیوه های تربیتی، یادگیری و گاه راهنمایی و مشاوره و بالاخره کسب خود آگاهی است. شیوه های تربیتی فرصتی است که فرزندان بتوانند، در شرایط موجود به وسیله ارزیابی روابط خود با دیگران تصویری مثبت از خویش بیافرینند. وقتی انتظارات و توقعات والدین یعنی آرمان های آنان درمورد فرزندانشان با توجه به واقعیت وجودی آنان باشد، تصویری که کودک از خود می آفریند، بسیار غنی و سازنده استو همین عامل موجب ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان می شود. از طرف دیگر، سطح انتظار کودک از خود و دنیای اطراف هم به شیوه های تربیتی خانواده بر می گردد. 

مهارت فرزند پروری

مهارت های فرزند پروری شامل یادگیری مطالب درباره چگونگی رشد و رفتار کودکان و درک این که در هر سنی چه رفتاری از آنها باید انتظار داشت، یادگیری راه های مثبت و موثر برای کنار آمدن با رفتار های ناشایست، کسب مهارت در اطمینان خاطر دادن و محبت کردن به فرزندان و یادگیری خوب گوش دادن و صریح و قاطع صحبت کردن می شود. 

مطالعات درمورد شیوه های فرزند پروری

دانشمندان علوم تربیتی در بررسی شیوه های فرزند پروری، رفتار والدین را به دو دسته تقسیم می کنند: الف- پذیرش، محبت و گرمی در برابر طرد و خصومت. ب- سهل گیری، آزادی و خود مختاری دادن در برابر سخت گیری، کنترل، استبداد و توقع بالا داشتن. با توجه به این موضوع شیوه های فرزند پروریو پیامدهای آن در سه طبقه قرار می گیرد: 

• والدینی کهدام دستور می دهند و فرزندان خود را طرد می کنند، موجب می شوند که فرزندانشان یا دعوا و رقابت را در پیش گیرند یا به این باور برسند که راه دستیابی به احساس تعلق، رئیس بودن است. 
• والدینی که اهل تسلیم هستند و گاه کودک را به حال خود رها می کنند و گاه او را مورد توجه افراطی قرار می دهند، سبب می شود فرزندانشان به این باور برسندکه فقط آنچه به او مربوط است، اهمیت دارد و خواسته های هیچ کس دیگری مهم نیست. 
• والدینی که به فرزندان حق انتخاب می دهند و با انها با محبت و صمیمیت رفتار می کنندو در عین حال محدودیت های معقول ایجاد می نمایند، به فرزندان خود یاد می دهندکه همکاری با مردم راهی برای با هم زیستن است. فرزندان چنین والدینی به این باور می رسند که همه مردم مهم هستند. 

شیوه فرزند پروری متعادل

یکی از ابعاد شیوه های فرزند پروری، محبت والدین به فرزندان است. اگر والدین فضایی ایجاد کنند که فرزندان بتوانند در منزل احساس آسودگی، آرامش و امنیت کنند، به والدین اعتماد خواهند کرد و مسائل خود را با آنان در میان خواهند گذاشت. تهدید، سرزنش، تکیه بر نقاط ضعف و گوش به زنگ بودن در مقابل خطاهای فرزندان در آنان احساس ناامنی ایجاد می کند. بر عکس خانواده با محبت، نوازشگر، مهربان و آرام موجب احساس امنیت و ایجاد جوی مبتنی بر اعتماد به یک دیگر می شود. اگر والدین هر روز هم به فرزندانشان بگویند که دوستش دارند به او آسیبی از حیث لوس شدن وارد نمی کنند. والدین موفق به فرزندشان نشان می دهند که او برای آنها منبع شادی و خوش بختی است. یافتن نقاط قوت و ستایش صمیمانه ی فرزند، در جایی که واقعا استحقاق آن را داشته باشئ نیز به او احساس دلگرمی و امنیت می دهد. 

وقتی والدین حدودی برای فرزندان قائل نمی شوند یا به خاطر مهربان جلوه دادن خود انتطاراتشان را از آنان کم می کنندیا اسباب بازی و جایزه را جایگزین محبت واقعی، خالصانه و بی شائبه می نمایند، کودک آسیب می بیند. اما چنان چه فرزندان احساس کنند که والدین صدقانه /انان را دوست دارند احساس امنیت و بی نیازی از آنان می کنند. متاسفانه گاهی والدین آن قدر درگیر رشد ذهنی و درس فرزندان می شوند که نیازهای اساسی تر از قبیل امنیت، توجه و محبت را نادیده می گیرند. نتیجه، ایجاد روابطی متقابل است که مدام به احساس ناکامی والدین و فرزندان منجر می شود. 

والدین باید بدانند انتظاراتشان باید برای فرزندان قابل درک باشد. در غیر این صورت او همواره در حال تلاش برای رسیدن به اهداف دست نیافتنی خواهد بود. این امر موجب جریحه دار شدن احساسات او می شود.  بچه ها در تمام سنین، نیاز به دستور العمل ها و راهنمایی های مشخص و روشن دارند. روشن نبودن انتطارات والدین گاهی نیز به علت این است که این انتطارات نیز برای خود والدین مشخص نیست. هدف از ایجاد انتطارات و محدودیت، هدایت فرزندان به سوی مسئولیت پذیری و آموزش انضباط خودکار است. آنان با این کار یاد می گیرند با دیگران همکاری کنند و به حقوق آنان احترام بگذارند. یاد می گیرند که هم نیازهای خودشان مهم است و هم نیازهای دیگران و نباید جهت ارضای نیازهای خود حقوق دیگران را زیر پا بگذارند.

بیشتر مردم با اضطراب و استرس در بزرگسالان به نوعی درگیر هستند. اما واقعیت این است که کودکان و بزرگسالان به یک اندازه مستعد ابتلا به عارضه اراب و استرس هستند. علاوه بر این متخصصین معتقدند از آنجا که مردم گمان می کند که امکان ندارد کودکان هم از اضطراب و استرس رنج ببرند، این اختلال در کودکان معمولا ناشناخته باقی می ماند. 

تشخیص اضطراب و استرس در کودکان از عهده ی یک متخصص روان شناس بر می آید. با این وجود بد نیست کمی درباره ی نشانه های این اختلال در کودکان آگاه باشیم. 

اختلال اضطراب عمومی در کودکان

کودکان مبتلا به اضطراب عمومی نگرانی معینی ندارند بلکه در مورد چیزهای مختلف و بسیاری دچار نگرانی هستند. این کودکان حتی در مورد مسایل کم اهمیت هم دچار اضطراب می شوند و نگرانی آنها طیف وسعی از اتفاقات معمول و غیر معمول روزانه را در بر می گیرد. 

نشانه های این اضطراب در کودکان عبارت است از: پریشانی دایم، خستگی، بیخوابی، کج خلقی و پرخاشگری و عدم تمرکز.

استرس در کودکان و دانش آموزان

در کودکان استرس خیلی زود و از دوران مهد کودک شروع می شود. استرس در کودکان بازی را به رقابت در ورزش و کوشش برای برتری تبدیل می کند. ضمن این که تحت فشار بودن باعث می شود شما چیزهای جدید یاد بگیرید. اگر استرس با تکامل تداخل داشته باشد، یک مشکل است. گاهی بر اثر استرس شدید اطفال کارایی خود را از دست می دهند. در این مواقع والدین باید تعادل را در آنها حفظ کنند. بازسازی انگیزه ی درونی کودکان مهمترین نکته است. والدین به جای دادن پاداش نقدی به کودکان برای نمرات خوب به آنها بگویند که به آنان افتخار می کنند. این عمل باعث می شود که کودکان در آینده در شغل خود موفق باشند و همیشه برای پول کار نکنند. بعضی از استرس ها که کودکان را به سمت رقابت و پیشرفت سوق می دهد مفیدند. 

علائم استرس در دبستان

1. ترس و کابوس های شبانه

شکایاتی مانند دل درد و سر درد نشانه هایی از استرس در اطفال است. این درد ها چیزی نیست که کودک آن را از خود ساخته باشد. آن ها می خواهند به وسیله ی این درک از چیزی فرار کنند و این یک مشکل واقعی است و می تواند راه به وجود آمدن استرس در آنها باشد. 

2. منفی بافی و دروغگویی

والدین در برابر دروغ کودکانشان نباید آنها را سرکوب کنند و از طرفی دروغ کودک را تایید نکنند. ولی آنها را هم بزرگ نکنند و منشاء دروغ این است که کودک واقعا دوست دارد که آرزویش را عملی کند. 

3. محرومیت و خجالتی بودن

بعضی از بچه ها در پذیرش بعضی از چیزها کند هستند. اگر فرزند شما زود عصبی می شود و پرخاشگری می کند به او کمک کنید تا راهی برای تخلیه ی هیجان های خود پیدا کند. اگر کودکتان نیاز به تحرک داشت به او پیشنهاد کنید که ورزش کند و اگر نیاز به آرامش دارد به او توصیه کنید موسیقی گوش بدهد.

در دوران راهنمایی فرزندان در حال عبور از طفولیت به بزرگسالی هستند. وقتی باهم صحبت دو نفره دارید سوالات جزیی تری بپرسید. ورود به دوره راهنمایی باعث تغییر محیطی ناگهانی می شود که می تواند روی فرزندان تاثیر بگذارد و آنها را ناراحت کند.

کودکانمان وقتی به خانه بر می گردند کاملا تحت استرس هستند و ما باید به صحبت هایشان گوش دهیم. در ارتباط با کودکانمان مهم این است که مرزهارا رعایت کنیم.

نوجوانان در معرض خطر هستند و وظیفه ما این است که بدانیم کجا هستند و با چه کسانی معاشرت می کنند و مراقب زمان ورود و خروج آنها از منزل باشیم. این را هم بدانید که رفتار با آنها باید همانند رفتار با بزرگسالان باشد. باز کردن سر صحبت با نوجوان ها بسیار سخت است. زمان هایی را پیدا کنید که آنها حاضر به گفت و گو باشند. برای نوجوانان حیاتی است که بتوانند با افراد بزرگسال صحبت کنند. این یک توهم است که نوجوانان نمی توانند روابط خوبی با والدین شان داشته باشند. 

همچنان که سن نوجوان بالاتر می رود، والدین باید تا حدودی از کنترل فرزند خود دست بکشند؛ البته تا حدی! زیرا زیر نظر داشتن فرزند در این زمان از همیشه مهمتر است. بعضی از والدین به جای اینکه در این دوران کارگردان باشند، برای فرزندانشان نقش مربی را ایفا می کنند. با آنها به مهربانی و به شکلی حمایتی رفتار کنید و این اطمینان را به آنها بدهید که می توانند مشکلات خود را در خانه حل کنند. 

پیشگیری از استرس مدرسه

در زیر به چند نکته ی مفید که از تبدیل استرس خوب به استرس (پریشانی) جلوگیری می کند اشاره می کنیم:

1. برای کودکان خود وقت بگذارید و زمانی را با انها سپری کنید.
2. در مورد قوانین و مجازات های خانه با کودکان صحبت کنید.
3. با کودکان خود ارتباط برقرار کنید.

به جای تنبیه کودک خود، او را درک کنید و به او توجه کنید. یک شکست یا موفقیت مقطعی سرنوشت کودک را تعیین نمی کند و ما والدین باید بپذیریم که آینده غیر قابل پیش بینی است و همیشه از آنها حمایت کنیم و به ایشان عشق و محبت بورزیم.

ثابت بودن زمان معین برای خوابیدن، بیدار شدن و حمام کردن در هر سنی مهم است. این کار باعث می شود که کودکانمان یاد بگیرنددر آینده برنامه ریزی کنند. تعیین برنامه هفتگی برای فرزند در اوایل مدرسه باعث می شود کودکانمان وقت شناس بار بیایند. 

استرس در سنین مختلف متفاوت است. کودکان دبستانی نمی توانند اعمال خود را کنترل کنند. بچه ها در سنین شروع دبستان آماده یادگیری هستند به همین دلیل سن شروع مدرسه را در این سن گذاشته اند. ایجاد اشتیاق برای یادگیری کلید اصلی است. 

درمان اضطراب کودکان

درمان اضطراب کودکان، بسته به نوع آن متفاوت است و نیاز به بررسی های دقیق از سوی ما متخصصین روان شناسی کودک دارد. در صورتی که مشکوک به استرس در کودک خود هستید حتما با افراد واجد صلاحیت و متخصص این رشته مشورت نمایید. اما نکته حائظ اهمیت این که هیچگاه اجازه ندهید درگیری های روزمره، شما را از حال فرزندتان غافل کند.

عوامل مختلفی به عنوان عوامل اصلی استرس دانش آموزان در نظر گرفته می شوند. بعضی از دانش آموزان آنقدر در مدرسه دچار استرس می شوند که زندگی برای آنها سخت می شود. هنگامی که دانش آموز دچار استرس های شدید می شود، عملکرد او بسیار تحت تاثیر قرار می گیرد. این امر می تواند آنقدر مخرب باشد که حتی برخی دانش آموزان برخی مجبور به ترک تحصیل شوند. به این دلیل که نمی توانند میزان استرسی را که به آنها وارد می شود را تحمل کنند. برخی از دلایل استرس دانش آموزان مدارس شامل موارد زیر است:

فضای مدرسه

دانش آموزان به دلیل فشار تحصیلی که دارند، درگیر وظایف بسیار دشوار هستند و از استرس رنج می برند. همچنین والدین و معلمان فشار زیادی را به دانش آموز وارد می کنند تا عملکرد بهتری داشته باشد. این امر باعث می شود تا دانش آموز خستگی ناپذیر در موقعیتی کار کنند که در نهایت باعث ایجاد استرس شود. در واقع باید بگوییم گاه معلمان و خانواده فشار را به حداکثر می رسانند. آنها از دانش آموز می خواهند تلاش بیشتری داشته باشد. در نتیجه دانش آموز دچار استرس می شود.

دوست یابی

دوست یابی یکی از مواردی است که در ذهن دانش آموزان می تواند موجب استرس در آنها شود. آنها شانس خود را از طریق دوست یابی در مدرسه امتحان می کنند و اگر موفق به پیدا کردن یک دوست مناسب نشوند دچار استرس می گردند. روند دوست یابی گاهی سخت است و گفته می شود یکی از دلایل عمده استرس در دانش آموزان است.

محیط

برای برخی از دانش آموزان پذیرفتن این واقعیت که از یک پایه به پایه دیگر می روند، دشوار است. آنها نمی توانند به راحتی بپذیرند که باید خانه را برای مدتی در روز ترک کنند  و به مدرسه بروند. حتی این استرس در بین دانش آموزانی که می خواهند از سطح دبستان به سطح متوسطه وارد شوند، نیز شیوع دارد. پذیرش این مسئله برای آنان سخت و استرس زا است. این یکی از دلایل استرس دانش آموزان است.

فوق برنامه

برخی از مدارس دانش آموزان خود را بیشتر تحت فشار قرار می دهند تا آنان را مجاب کنند در فعالیت های فوق برنامه مانند ورزش، باشگاه ها، گروه های کر یا کارهای داوطلبانه مشارکت دهند. این امر بر استرس دانش آموزان می افزاید. دلیل این است که در برخی موارد دانش آموزان توانایی انجام این حجم از فعالیت را ندارند و مجبور به انجام آن می شوند. این اجبار دانش آموزان را دچار استرس می کند.

همسالان

روابط همسالان یکی دیگر از علل استرس دانش آموزان است. همسالان فشار زیادی بر رفتار، لباس پوشیدن، انتخاب موسیقی و ... دیگر دوستان خود دارند. در سنین نوجوانی دانش آموزان از همسالان خود الگو می گیرند. این الگو برداری گاه می تواند استرس زا باشد.

حجم کار

دانش آموزان از دبیرستان بار سنگینی از معلمان خود دریافت می کنند. به عنوان مثال دانش آموزان دبیرستان مجبور هستند که در چندین موضوع کار کنند. این باعث می شود که برنامه های آنها بیش از حد زیاد شود و باعث ایجاد استرس در بین آنان شود.

منبع: oxfordlearning.com